Maart 2023 – Hoe Edvard Munch ‘ het geheim van de dood’ helpt ontsluiten

Lees de nieuwste blog van Christiaan Rhodius, gepubliceerd in het British Medical Journal op 2 maart 2023

https://rb.gy/en9ajz

“Ik zal je een geheim vertellen,” fluistert ze. De 60-jarige dame is duidelijk uitgeput. Toch zien haar ogen er levendig uit. Ze is net opnieuw opgenomen in het ziekenhuis vanwege een nieuwe infectie. De uitgezaaide borstkanker heeft haar snel verzwakt. Ik bezoek haar om te praten over de komende tijd en ze staat op het punt me haar geheim te vertellen – “De enige mensen hier in de buurt die niet lijken te begrijpen dat ik dood ga, zijn de dokters”, vervolgt ze. “Of ze durven er niet over te praten. Of je voelt je niet in staat om erover te praten. Maar weet je, ik ben niet bang om te sterven. Dat ben ik echt niet. Het enige wat ik wil is dat ik zal sterven zoals mijn moeder – omringd door mensen die voor me zorgen en me indien nodig extra medicatie geven.”

‘Dus geen antibiotica meer of…’, probeer ik ons ​​gesprek samen te vatten, maar ze onderbreekt me.

“Niks. Breng me gewoon naar het hospice,’ zegt ze zacht maar resoluut. “Bedankt voor het langskomen. Weet je, jij bent de eerste dokter met wie ik over doodgaan heb kunnen praten. Het was een grote opluchting. Bedankt.”

Je kunt een speld horen vallen. Met grote ogen luisteren de geneeskundestudenten naar het verhaal van Christiaan Rhodius in de aula van de MUNCH (het Munch Museum in Oslo). Hij is palliatieve zorgconsulent van Hospice Bardo in Nederland, momenteel woonachtig in Noorwegen. De studenten nemen deel aan een seminar genaamd ‘Explore Life and Death with Munch’ dat deel uitmaakt van het keuzevak ‘Cancer and Communication’ aan de Universiteit van Oslo.

We bespreken hoe het verhaal ons kan verhelderen. Deze patiënt ervoer dat artsen het gesprek over de dood vermeden, waardoor het ‘een geheim’ werd. Misschien omdat de dood over het algemeen wordt opgevat als een medisch falen in plaats van een intrinsiek onderdeel van het leven. Maar door er niet over te praten, lopen ze een cruciaal ingrediënt van zorg mis: menselijke verbinding. Bovendien lopen ze belangrijke informatie mis, zoals de weloverwogen wens van deze vrouw om opgenomen te worden in een hospice en daar te sterven.

De casus is een klassiek voorbeeld van een veelvoorkomende medische valkuil: focussen op meetbare parameters, terwijl de menselijke en existentiële dimensies van zorg worden genegeerd. Artsen schrijven antibiotica en andere behandelingen voor voordat ze de vraag beantwoorden: “Wat is het doel dat we nastreven?” – een vraag die alleen de patiënt kan beantwoorden. Het vinden van het antwoord vereist focus die verder gaat dan de fysieke aspecten. Het heeft ook aansluiting nodig op het niveau van gevoelens, emoties en kijk op het leven.

Dus hoe leren we deze vaardigheid aan toekomstige artsen? Hoe communiceren we over ‘het geheim’?

“Kunst verbreedt de horizon. Het nodigt ons uit om nieuwe perspectieven te zien”, legt Gustav Pedersen uit. Hij leidt het ‘Edvard Munch Centre for Advanced Studies’ en is gepromoveerd op Munch en de rol van de dood in de kunst. Hij helpt ons opnieuw te kijken door de werken van Munch te tonen en te bespreken, een kunstenaar die bekend staat om het gebruik van de dood als thema in veel van zijn werk. Sociale interacties, emoties en de dood worden levendig geïllustreerd – zo levendig dat je wilt schreeuwen.

Groepen studenten bewegen zich door het museum. Ze kiezen een schilderij uit voor een gesprek over de dood. Wat zie je – eerst op feitelijk niveau, dan op emotioneel niveau? Welke emoties bewegen er in jou? Hoe verhouden deze uitdrukkingen zich tot uw eigen ervaringen? Na een persoonlijk “gesprek” voor het schilderij te hebben gehad, delen de leden van de groep samen.

“We hadden zo’n interessant gesprek”, roept een van de studenten uit. We zijn terug in het auditorium en de groepen delen hun ervaringen in de afsluitende plenaire sessie. “We hebben naar hetzelfde schilderij gekeken, maar we ontdekten dat we allemaal verschillende emoties ervoeren”, vervolgt ze.

“Ik concentreerde me op de donkere wolk en jij keek naar de kleurrijke bloemen”, voegt een groepslid eraan toe.

Een derde student sluit zich aan: “Het was in het begin niet makkelijk – de eigen emoties ervaren – laat staan ​​die delen. Maar we hebben ervaren dat het mogelijk was – verrijkend.”

Aan het einde van het programma bespreken we de laatste vraag: “Hoe kan deze ervaring uw klinische benadering als geneeskundestudent en toekomstige arts veranderen?”

Drie opmerkingen kunnen de geleerde lessen samenvatten:

“De ervaring met de schilderijen helpt me om te zoeken naar alternatieve manieren om de huidige situatie te bekijken.”

“Ik heb geleerd dat het oké is om zelf emoties te ervaren en dat het delen van die emoties mogelijk is.”

“Het moedigt me aan om persoonlijke vragen te durven stellen – want de dood mag geen geheim zijn.”

Auteur: Christiaan A. Rhodius                                                                                                                                                                                     

Functie: Ouderenzorg Arts / Adviseur Palliatieve Geneeskunde                                                                                                                                   

Werkplaats: Hospice Bardo (Hoofddorp – Nederland)                                                                                                                                                       

Samenwerkingspartners in dit project en blog zijn:

Gustav Jørgen Pedersen (MUNCH)

Jarle Breivik, Hanne C. Lie en Carolina Borges Rau Steuernagel (afdeling gedragsgeneeskunde, faculteit geneeskunde, Universiteit van Oslo)